zondag 14 april 2013

Excelsior, vakantiehuis voor arbeiders

In mijn jeugd woonde ik op Ameland. Een aantal gebouwen leek onlosmakelijk verbonden met het eiland: de vuurtoren, de losstaande kerktoren in Nes en vakantiehuis Excelsior. Excelsior lag in de duinen ten zuiden van camping Duinoord. Het was een laag en langgerekt houten gebouw met kleine raampjes en een rieten dak dat harmonieerde met de omringende duinen.
Excelsior hoorde niet alleen bij ons eilander leven in de jaren zeventig en tachtig, al veel eerder hoorde het bij het leven van mijn socialistische grootouders die woonden in de buurt van Leeuwarden.

Niet om het gewin, maar voor het gezin
De geschiedenis van Excelsior dateert van 1898. Dan begint een groep SDAP-ers uit Leeuwarden onder de naam Coöperatieve Productie en Verbruikersvereniging Excelsior een bakkerij aan het Vliet. De bakkerij levert brood aan aangesloten winkels in de stad. Het wordt een succes. De klanten kunnen bonnetjes sparen waarmee ze recht op dividend hebben.
‘Niet om het gewin, maar voor het gezin’ is de slagzin van de coöperatie. Excelsior is Latijn voor ‘steeds hoger’.
Al snel breidt Excelsior haar assortiment uit met onder meer groenten, fruit, zuivel, brandstof, kleding en schoenen. Op het hoogtepunt van haar bestaan bevoorraadt de coöperatie zeventig winkels.
De coöperatie belandt in de jaren zestig in een neergaande lijn, de besluitvorming is te traag en de winkels kunnen niet concurreren met de supermarkten. In 1973 stopt de coöperatie en worden de winkels verkocht aan supermarktketen Edah.

Vakantiehuis
De coöperatie laat in 1926 een eigen vakantiehuis bouwen op Ameland, Excelsior. Hier kunnen de kinderen van leden van de coöperatie hun vakantie doorbrengen. Het is zo’n succes dat het drie jaar later uitgebreid kan worden met een hotel/pensiongedeelte dat is bestemd voor arbeidersgezinnen en vrouwengroepen.
De ouders van mijn moeder waren lid van de SDAP. In hun fotoalbum vind ik kiekjes van uitstapjes naar Ameland en dit groepsportret. Het is onmiskenbaar een vrouwengroep, maar het opschrift van het bord dat een paar vrouwen op de eerste rij vasthouden, kan ik niet lezen.

In 1978 gaat de coöperatie failliet en wordt vakantiehuis Excelsior verkocht. In 1992 wordt het afgebroken.

Waar is Excelsior gebleven?
Met Pasen ben ik een paar dagen op Ameland. Ons huisje staat niet ver van de plek waar ooit Excelsior stond en ik neem een kijkje. Herinnert er hier nog iets aan dit stukje sociale geschiedenis? Vanaf camping Duinoord wandel ik in zuidelijke richting en stuit op appartementencomplex Ostrea, een blokkendoos die net zo goed aan de Costa del Sol had kunnen staan. Het enige wat over is van het socialistische vakantiehuis is het weggetje van rode klinkers dat het vakantiehuis ooit verbond met de Strandweg: de Excelsiorstraat.

Als ik mijn zus vertel hoe jammer ik het vind dat alles is verdwenen, zegt ze: “Het woonhuis van Excelsior bestaat nog, het staat in de polder.” Op tweede paasdag rijden we ter hoogte van de Ballumerbocht de polder in. En daar staat inderdaad een huis dat sprekend lijkt op het oude Excelsior.
Later vind ik op internet dat het huis in 1993 is gekocht door de Ballumer Piet Nobel. Hij heeft het destijds over het strand laten vervoeren van Nes naar de parkeerplaats bij de strandovergang van Ballum, waar het een tijdje heeft gestaan in afwachting van de juiste vergunningen. Het is nu een vakantiehuis voor acht personen, een houten huis met witte kozijnen. Het dak is niet bedekt met riet, maar met gewone dakpannen.
Op Youtube staat een filmpje van het vervoer van het huis van het strand naar de polder.